एउटा यस्तो चिन्ता जसलाई देशले सम्झेकै छैन । एउटा यस्तो चासो जसलाई दलहरुले बुझेकै छैनन । बुझेर बुझ पनि पचाएका छन् । एउटा यस्तो खतरनाक दुर्घटना जसलाई आमनेपाली जनताले कल्पना समेत गरेका छैनन् । एउटा तालिम प्राप्त सैनिक, लडाकु वा त्यस्ताको जमात । जसले बन्दुक पड्काउन सिकेको छ । हतियार चलाउन जानेको छ । आत्मरक्षाको लागि र शत्रु छेद्नको लागि लड्न जानेको छ । युद्ध गर्ने कलाको ज्ञान हासिल गरेको छ । त्यहि बटालिएन अहिले बन्द शिविरमा छ, आफ्नो हतियार थन्काएर । आफ्नो कलाकौशललाई शारीरिक ब्यायाममा परिणत गरेर । तर त्यहि बटालिएनको भविष्य अहिले संकटमा छ । अझ यसो भनौं–पूरै नेपाल र नेपालीको भविष्य संकटमा छ । लामो समय युद्ध लडेर, गोली चलाएर हिंडेको ब्यक्ति समाजमा पुनः फर्केर सस्त्रविहिन भएर बस्न सकेको सामाजिक तथ्य फेला पार्न सकिदैन । कि त त्यस्ता ब्यक्ति समाजमा सामाजिक अराजकता निम्ताउने प्रमुख घटक बन्न जान्छन् । कि त आफ्नो जीवनलाई आफैले तिलाञ्जली प्रदान गर्छन् । मृत्युवरण गर्छन् । हो, यो मनोवैज्ञानिक सत्यता हो । सामाजिक, सांस्कृतिक मान्यता हो ।
उनीहरु पनि नेपाली हुन्, हामी जस्तै । फरक यत्ति हो, उनीहरुले एउटा सीमित राजनैतिक प्रवचनमा आफूलाई युद्धमा होमेका हुन् । राजनीतिमा होमेका हुन् । हामीले देखे भन्दा ठूलो सपना तिनीहरुले साँचेकै हुन्, लडाईंमा होमिनेताका । दुःखी, पीडित, गरिब, अशिक्षितलाई राज्यको पहिलो शक्ति बनाउने । राज्यलाई संचालन गर्ने प्रमुख पात्र उनीहरुलाई बनाउने । यहि खोक्रो सपना संगालेर आफूलाई युद्धमा फसाएका हुन्, माओवादी लडाकुहरुले । आफ्ना अन्य दैनिक जिन्दगीलाई हत्या गरेर आफूलाई भड्खालोमा जाकेकै हुन्, त्यतिबेला उनीहरुले । भड्खालो यस अर्थमा कि सीमित राजीतिक स्वार्थ बोकेको राजनीतिक पार्टीको ढाल थिए, उनीहरु । उनीहरुको रक्षाकवच ओढेर तत्कालीन नेकपा माओवादीका नेतृत्व राजनीति गर्थे । अझ राजनीति भन्दा बढी उत्तेजनात्मक भाषण दिन्थे । विचार प्रदान गर्थे । माओवादी लडाकु उर्फ जनसेना आफ्नो सपना साकार पार्न नितान्त कपट रहित, जालझेल रहित अठोट लिएर युद्धका ढाल बनेका हुन्, त्यतिबेला । उनीहरुको ‘जीत’ उनीहरुले सोंचे अनुसार त भएको देखिदैन । तर आफ्नो मन, मस्तिष्क र प्रपञ्ज लगाएर पार्टीले भने जितेकै हो–यसको ज्वलन्त उदाहरण संविधानसभाको निर्वाचन हो ।
माओवादी लडाकुको जिन्दगी यतिखेर गम्भीर चिन्ताको विषय बनेको छ । संविधानसभाको चुनावपछि निकै नै हर्षित र निकै नै उत्तेजित उनीहरुको मनोवल यतिबेला गिरिरहेको नहोला भन्न सकिन्न । हात्ति आयो–हात्ति आयो फुस्साकै मञ्जित नाटक झैं निर्वाचनपछि पनि उनीहरुले देखेको सपनाले सार्थकता त पाएन–पाएन । उनीहरुको आफ्नै जिन्दगी पनि धरापमा प¥यो । भविष्यको टुङ्गो भएन । नेपाली जनताको मुक्तिका लागि लडेको सम्झिने उनीहरु, आफ्नो र नेपाली सेनाको संयोजनबाट बन्ने ‘राष्ट्रिय सेना’ मा आफ्नो अस्थित्व खोजिरहेका थिए । भाग्य नापिरहेका थिए र छन् पनि । तर त्यो हुन सकेन, हुन सकिरहेको छैन । ‘शत्रु–शत्रु’ एकै स्थानमा रहनु हुँदैन भन्ने तथ्यले अहिले उनीहरुको जिन्दगी तौलिरहेको छ । शान्तिपूर्ण राजनीतिमा पर्दापण हुने बितिक्कै ‘राष्ट्रिय सेना’ मा विलय हुने भनी उनीहरुले पटक–पटक सुनेका भाषण अहिले फोकट भैरहेछ । ‘राष्ट्रिय’ हैन नेपाली सेना लगायत राजनीतिक दल र अन्य, छाति र तौलको लेखाजोखा गरेर सेनामा प्रवेश गराउने मनस्थितिमा छन् । तर जनमुक्ति सेनाले नाप र तौलको मैदानमा नउत्रिने पटक–पटक दोहो¥याई रहेको छ । यस्तो स्थितिले कता पु¥याउँछ ? कोही न कोही एकले ‘हार्ने’ सम्भावना छैन र ? अनि एउटा लडाकुलाई हार्नुपर्दा कस्तो हुन्छ ? के हुन्छ ?
नेपाली राष्ट्रिय राजनीति अहिलेको परिस्थितिमा दिनानुदिन झन् अस्थिर बन्दै गैरहेको छ । दलहरु सत्ताको वरिपरि घुमिरहेका छन् । यस्तोमा माओवादी लडाकुलाई सम्झिने फुर्सद कसैको छैन । उनीहरु मस्त छन्, आजसम्म शिविरमा सरकारी भत्ता पड्काएर बसेका छन् । तर के साँच्चै उनीहरुको मन स्थीर होला ? के उनीहरुलाई आफ्नो भविष्यको चिन्ता नहोला ? अस्थिर राजनीतिले उनीहरुलाई भड्काएको छैन होला ! लामो समय शिविरमा बस्दा पनि आफ्नो जिन्दगीको टुङ्गो नहुनुले उनीहरुलाई विचलित गराएको छैन होला । हो, पक्कै पनि केहि न केहि त खट्किहाल्छ नि ! केहि न केहि त कता–कता मन चिसो भैहाल्छ नि ! यदि यो चिसोपना बढ्दै गयो भने के हुन्छ ? अर्थात् उनीहरु आफूभित्रै विद्रोह गरेर शिविरबाट बाहिर निस्किए भने के हुन्छ ? त्यो परिस्थितिको उपज देशमा गृहयुद्ध हुन जाने कुरा नकार्न सकिन्छ र ? तर यो त आमनेपाली जनताको मष्तिस्क भन्दा बाहिरको कुरा हो । र, स्वंय जनमुक्ति सेना अनि उसको माऊ पाट्र्टी एकिकृत नेकपा माओवादीको पनि ।
अर्को गम्भिर कुरा, एउटा लडाकुलाई अयोग्य घोषित गरी कोदाली खन्न पठाउँदा उसको कोदाली सधैं खेत उप्काउन मै लागिपर्छ भन्ने छ र ? अनि कथंकदाचित उसको कोदाली कसैको जीवन उखाड्न लागि प¥यो भने रोक्ने कल्ले ? जसले बन्दुक पड्काएर समाजमा आएको छ । त्यस्तासँग जुध्न जाने हिम्मत जुटाउन समाजका अरु ब्यक्तिलाई हम्मे–हम्मे पर्छ । त्यसबाहेक अयोग्य ठह¥याएर घर पठाइएका लडाकुलाई समाजले हेर्ने दृष्टिकोण कस्तो हुन्छ ? पक्कै पनि उनीहरु प्रति समाजले ‘हेय’ भावनाले हेर्नेछ । हेय भावनाले गर्दा उनीहरुलाई पार्ने मनोवैज्ञानिक असरको बारेमा के आंकलन गर्न सकिन्छ ? त्यसकारण यो कुरा सरासर गलत ठहरिन्छ । उनीहरुलाई रित्तो हात घर फर्काउनु सामाजिक स्थीरता बिथोल्ने कारणलाई जन्मदिनु नै हुनेछ ।
सेनामा संयोजन छाति र तौलले गर्दा अड्केको छ । अरु कुरा उनीहरु (जनमुक्ति सेना) मान्दैनन् । अर्थात् अन्य स्थानमा सुरक्षित अवतरण उनीहरुको अर्जुनदृष्टि होइन । उनीहरुको तारो ‘सेना’ नै हो । ‘सेना’ नभए ‘गृहयुद्ध हुन सक्ने अपुष्ट संकेत’ हरु अहिले देखिन थालेका छन् । यस्तै परिस्थितिमा माओवादी लडाकु भड्किन के बेर ? यसै पनि एउटा लडाकुको मनोदशा हतियार समाउने नै हुन्छ । यदि उसको हतियार खोस्न खोजियो भने के हुन्छ ? पक्कै पनि त्यसको परिणाम नकारात्मक हुन्छ–चाहे त्यो लडाकुलाई होस् या समाजलाई । फेरि, एउटा मनोदशाले ग्रसित गुरिल्लालाई आहारा दिए जस्तो गर्दै खोस्दै ग¥यो भने त्यस्तो स्थितिको जस्तो परिणाम सायदै हुन सक्छ । यसतर्फ ध्यान कसैको गएकै छैन । अझ एकिकृत नेकपा माओवादीलाई यहि परिरिस्थति अनुकुल हुन सक्छ । जनमुक्ति सेन कतै विलय पनि नहोस्, कतै समायोजन पनि नहोस् । केवल पार्टी हाँक्ने ढाल होस् अनि शिविर मै होस् । तर समाजको चाहना यो होइन । स्वंय जनमुक्ति सेनाको पनि छैन होला । समाजको चाहना उनीहरुको सुरक्षित अवतरण हो । अनि राष्ट्रको दायित्व उनीहरुलाई भड्किन नदिनुबाट जोगाउनु नै हो ।
उनीहरु पनि नेपाली हुन्, हामी जस्तै । फरक यत्ति हो, उनीहरुले एउटा सीमित राजनैतिक प्रवचनमा आफूलाई युद्धमा होमेका हुन् । राजनीतिमा होमेका हुन् । हामीले देखे भन्दा ठूलो सपना तिनीहरुले साँचेकै हुन्, लडाईंमा होमिनेताका । दुःखी, पीडित, गरिब, अशिक्षितलाई राज्यको पहिलो शक्ति बनाउने । राज्यलाई संचालन गर्ने प्रमुख पात्र उनीहरुलाई बनाउने । यहि खोक्रो सपना संगालेर आफूलाई युद्धमा फसाएका हुन्, माओवादी लडाकुहरुले । आफ्ना अन्य दैनिक जिन्दगीलाई हत्या गरेर आफूलाई भड्खालोमा जाकेकै हुन्, त्यतिबेला उनीहरुले । भड्खालो यस अर्थमा कि सीमित राजीतिक स्वार्थ बोकेको राजनीतिक पार्टीको ढाल थिए, उनीहरु । उनीहरुको रक्षाकवच ओढेर तत्कालीन नेकपा माओवादीका नेतृत्व राजनीति गर्थे । अझ राजनीति भन्दा बढी उत्तेजनात्मक भाषण दिन्थे । विचार प्रदान गर्थे । माओवादी लडाकु उर्फ जनसेना आफ्नो सपना साकार पार्न नितान्त कपट रहित, जालझेल रहित अठोट लिएर युद्धका ढाल बनेका हुन्, त्यतिबेला । उनीहरुको ‘जीत’ उनीहरुले सोंचे अनुसार त भएको देखिदैन । तर आफ्नो मन, मस्तिष्क र प्रपञ्ज लगाएर पार्टीले भने जितेकै हो–यसको ज्वलन्त उदाहरण संविधानसभाको निर्वाचन हो ।
माओवादी लडाकुको जिन्दगी यतिखेर गम्भीर चिन्ताको विषय बनेको छ । संविधानसभाको चुनावपछि निकै नै हर्षित र निकै नै उत्तेजित उनीहरुको मनोवल यतिबेला गिरिरहेको नहोला भन्न सकिन्न । हात्ति आयो–हात्ति आयो फुस्साकै मञ्जित नाटक झैं निर्वाचनपछि पनि उनीहरुले देखेको सपनाले सार्थकता त पाएन–पाएन । उनीहरुको आफ्नै जिन्दगी पनि धरापमा प¥यो । भविष्यको टुङ्गो भएन । नेपाली जनताको मुक्तिका लागि लडेको सम्झिने उनीहरु, आफ्नो र नेपाली सेनाको संयोजनबाट बन्ने ‘राष्ट्रिय सेना’ मा आफ्नो अस्थित्व खोजिरहेका थिए । भाग्य नापिरहेका थिए र छन् पनि । तर त्यो हुन सकेन, हुन सकिरहेको छैन । ‘शत्रु–शत्रु’ एकै स्थानमा रहनु हुँदैन भन्ने तथ्यले अहिले उनीहरुको जिन्दगी तौलिरहेको छ । शान्तिपूर्ण राजनीतिमा पर्दापण हुने बितिक्कै ‘राष्ट्रिय सेना’ मा विलय हुने भनी उनीहरुले पटक–पटक सुनेका भाषण अहिले फोकट भैरहेछ । ‘राष्ट्रिय’ हैन नेपाली सेना लगायत राजनीतिक दल र अन्य, छाति र तौलको लेखाजोखा गरेर सेनामा प्रवेश गराउने मनस्थितिमा छन् । तर जनमुक्ति सेनाले नाप र तौलको मैदानमा नउत्रिने पटक–पटक दोहो¥याई रहेको छ । यस्तो स्थितिले कता पु¥याउँछ ? कोही न कोही एकले ‘हार्ने’ सम्भावना छैन र ? अनि एउटा लडाकुलाई हार्नुपर्दा कस्तो हुन्छ ? के हुन्छ ?
नेपाली राष्ट्रिय राजनीति अहिलेको परिस्थितिमा दिनानुदिन झन् अस्थिर बन्दै गैरहेको छ । दलहरु सत्ताको वरिपरि घुमिरहेका छन् । यस्तोमा माओवादी लडाकुलाई सम्झिने फुर्सद कसैको छैन । उनीहरु मस्त छन्, आजसम्म शिविरमा सरकारी भत्ता पड्काएर बसेका छन् । तर के साँच्चै उनीहरुको मन स्थीर होला ? के उनीहरुलाई आफ्नो भविष्यको चिन्ता नहोला ? अस्थिर राजनीतिले उनीहरुलाई भड्काएको छैन होला ! लामो समय शिविरमा बस्दा पनि आफ्नो जिन्दगीको टुङ्गो नहुनुले उनीहरुलाई विचलित गराएको छैन होला । हो, पक्कै पनि केहि न केहि त खट्किहाल्छ नि ! केहि न केहि त कता–कता मन चिसो भैहाल्छ नि ! यदि यो चिसोपना बढ्दै गयो भने के हुन्छ ? अर्थात् उनीहरु आफूभित्रै विद्रोह गरेर शिविरबाट बाहिर निस्किए भने के हुन्छ ? त्यो परिस्थितिको उपज देशमा गृहयुद्ध हुन जाने कुरा नकार्न सकिन्छ र ? तर यो त आमनेपाली जनताको मष्तिस्क भन्दा बाहिरको कुरा हो । र, स्वंय जनमुक्ति सेना अनि उसको माऊ पाट्र्टी एकिकृत नेकपा माओवादीको पनि ।
अर्को गम्भिर कुरा, एउटा लडाकुलाई अयोग्य घोषित गरी कोदाली खन्न पठाउँदा उसको कोदाली सधैं खेत उप्काउन मै लागिपर्छ भन्ने छ र ? अनि कथंकदाचित उसको कोदाली कसैको जीवन उखाड्न लागि प¥यो भने रोक्ने कल्ले ? जसले बन्दुक पड्काएर समाजमा आएको छ । त्यस्तासँग जुध्न जाने हिम्मत जुटाउन समाजका अरु ब्यक्तिलाई हम्मे–हम्मे पर्छ । त्यसबाहेक अयोग्य ठह¥याएर घर पठाइएका लडाकुलाई समाजले हेर्ने दृष्टिकोण कस्तो हुन्छ ? पक्कै पनि उनीहरु प्रति समाजले ‘हेय’ भावनाले हेर्नेछ । हेय भावनाले गर्दा उनीहरुलाई पार्ने मनोवैज्ञानिक असरको बारेमा के आंकलन गर्न सकिन्छ ? त्यसकारण यो कुरा सरासर गलत ठहरिन्छ । उनीहरुलाई रित्तो हात घर फर्काउनु सामाजिक स्थीरता बिथोल्ने कारणलाई जन्मदिनु नै हुनेछ ।
सेनामा संयोजन छाति र तौलले गर्दा अड्केको छ । अरु कुरा उनीहरु (जनमुक्ति सेना) मान्दैनन् । अर्थात् अन्य स्थानमा सुरक्षित अवतरण उनीहरुको अर्जुनदृष्टि होइन । उनीहरुको तारो ‘सेना’ नै हो । ‘सेना’ नभए ‘गृहयुद्ध हुन सक्ने अपुष्ट संकेत’ हरु अहिले देखिन थालेका छन् । यस्तै परिस्थितिमा माओवादी लडाकु भड्किन के बेर ? यसै पनि एउटा लडाकुको मनोदशा हतियार समाउने नै हुन्छ । यदि उसको हतियार खोस्न खोजियो भने के हुन्छ ? पक्कै पनि त्यसको परिणाम नकारात्मक हुन्छ–चाहे त्यो लडाकुलाई होस् या समाजलाई । फेरि, एउटा मनोदशाले ग्रसित गुरिल्लालाई आहारा दिए जस्तो गर्दै खोस्दै ग¥यो भने त्यस्तो स्थितिको जस्तो परिणाम सायदै हुन सक्छ । यसतर्फ ध्यान कसैको गएकै छैन । अझ एकिकृत नेकपा माओवादीलाई यहि परिरिस्थति अनुकुल हुन सक्छ । जनमुक्ति सेन कतै विलय पनि नहोस्, कतै समायोजन पनि नहोस् । केवल पार्टी हाँक्ने ढाल होस् अनि शिविर मै होस् । तर समाजको चाहना यो होइन । स्वंय जनमुक्ति सेनाको पनि छैन होला । समाजको चाहना उनीहरुको सुरक्षित अवतरण हो । अनि राष्ट्रको दायित्व उनीहरुलाई भड्किन नदिनुबाट जोगाउनु नै हो ।
No comments:
Post a Comment